Θέμα 2 ΜΜΕ, ψηφιακός γραμματισμός και κριτική σκέψη
Το Center for Media Literacy (Κέντρο Ψηφιακού Γραμματισμού) έχει προσδιορίσει πέντε βασικές έννοιες συνθέτοντας το επιστημονικό έργο σε διάφορες χώρες.
Αυτές οι πέντε έννοιες αντικατοπτρίζουν τα πέντε βασικά ερωτήματα που το κοινό ενθαρρύνεται να υποβάλλει όταν ασχολείται με τα ΜΜΕ:
Ποιος δημιούργησε αυτό το μήνυμα; Ποιες τεχνικές χρησιμοποιούνται για την προσέλκυση της προσοχής; Πώς θα μπορούσαν διαφορετικοί άνθρωποι να κατανοήσουν διαφορετικά αυτό το μήνυμα; Ποιοι τρόποι ζωής, αξίες και απόψεις εκπροσωπούνται ή παραλείπονται από αυτό το μήνυμα; Γιατί στάλθηκε αυτό το μήνυμα (Center for Media Literacy n.d.)
1. Ποιος δημιούργησε αυτό το μήνυμα
- Τα κείμενα των ΜΜΕ δεν είναι «φυσικά» αν και φαίνονται «αληθινά». Το μήνυμα των ΜΜΕ που προσλαμβάνουμε γράφτηκε από κάποιον, τραβήχτηκαν εικόνες, οι οποίες και υποβλήθηκαν σε επεξεργασία και μια πολυτάλαντη δημιουργική ομάδα τα συνέθεσε σε ενιαίο σύνολο..
- Η δεύτερη διαπίστωση είναι ότι σε αυτή τη δημιουργική διαδικασία γίνονται επιλογές. Για να γραφτούν κάποιες λέξεις έχουν σβηστεί κάποιες άλλες και για να επιλεγεί μια φωτογραφία δεκάδες άλλες μπορεί να έχουν απορριφθεί. Τα ΜΜΕ θεωρούνται δεδομένα και τα μηνύματά τους μπορεί να μην αμφισβητηθούν.
- Τα ΜΜΕ δεν είναι «πραγματικά», αλλά επηρεάζουν τους ανθρώπους με πραγματικούς τρόπους, επειδή λαμβάνουμε και δημιουργούμε νόημα για τους εαυτούς μας από ό,τι μας δόθηκε από αυτούς που δημιουργούν.
- Σκοπός είναι να δημιουργήσουμε την κρίσιμη απόσταση που χρειαζόμαστε για να μπορέσουμε να θέσουμε άλλα σημαντικά ερωτήματα.
2. Ποιες τεχνικές χρησιμοποιούνται για την προσέλκυση της προσοχής;
- Εξερευνήστε τη «μορφή» ενός μηνύματος στα ΜΜΕ και εξετάστε τον τρόπο με τον οποίο κατασκευάζεται ένα μήνυμα, τα δημιουργικά στοιχεία που χρησιμοποιούνται για τη σύνθεσή του – λέξεις, μουσική, χρώμα, κίνηση, γωνία λήψης και πολλά άλλα.
- Καταρτίστε έναν εσωτερικό κατάλογο ελέγχου που οι μαθητές μπορούν να εφαρμόσουν σε οποιοδήποτε μήνυμα των ΜΜΕ ανά πάσα στιγμή, παρατηρώντας πρώτα πώς κατασκευάζεται ένα μήνυμα. Λέξη-κλειδί: Μορφή Τι παρατηρείτε… (σχετικά με τον τρόπο που το μήνυμα έχει δομηθεί);, Χρώματα; Σχήματα; Μέγεθος; Ήχοι, λέξεις; Σιωπή; Σκηνικά αντικείμενα, σκηνικά, ρούχα; Κίνηση; Σύνθεση; Φωτισμός; Πού βρίσκεται η κάμερα; Ποια είναι η άποψη; Πώς γίνεται η οπτική αφήγηση της ιστορίας; Τι κάνουν οι άνθρωποι; Υπάρχουν σύμβολα; Οπτικές μεταφορές; Ποια είναι η συναισθηματική επίκληση; Χρησιμοποιήθηκαν πειστικά μέσα; Τι το κάνει να φαίνεται «αληθινό»; – – – – – – Πέντε βασικές ερωτήσεις
3. Πώς θα μπορούσαν διαφορετικοί άνθρωποι να κατανοήσουν αυτό το μήνυμα διαφορετικά από εμένα;
- Κάθε αποδέκτης κουβαλά σε κάθε «συνάντηση» με τα ΜΜΕ ένα μοναδικό συνονθύλευμα εμπειριών ζωής (ηλικία, φύλο, εκπαίδευση, πολιτισμική ανατροφή κ.λπ.), οι οποίες, όταν εφαρμόζονται στο κείμενο – ή συνδυάζονται με το κείμενο – δημιουργούν μοναδικές ερμηνείες. Ένας βετεράνος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, για παράδειγμα, έρχεται με διαφορετικό συνονθύλευμα εμπειριών σε μια ταινία όπως η «Διάσωση του στρατιώτη Ράιαν» από ό,τι ένα νεότερο άτομο – με αποτέλεσμα διαφορετική αντίδραση στην ταινία, και ίσως βαθύτερη κατανόηση.
- Μπορεί να μην το συνειδητοποιούμε, αλλά όλοι μας, ακόμη και τα νήπια, προσπαθούμε συνεχώς να «καταλάβουμε το νόημα» όσων βλέπουμε, ακούμε ή διαβάζουμε. Όσο περισσότερα ερωτήματα μπορούμε να υποβάλουμε σχετικά με το δικό μας βίωμα αλλά και αυτό των γύρω μας, τόσο πιο έτοιμοι είμαστε να αξιολογήσουμε το μήνυμα και να το αποδεχτούμε ή να το απορρίψουμε. Και το να ακούμε πολλαπλές ερμηνείες μπορεί να ενισχύσει τον σεβασμό για τους διαφορετικούς πολιτισμούς και την εκτίμηση για τις απόψεις των μειονοτήτων, μια κρίσιμη δεξιότητα σε έναν ολοένα πιο πολυπολιτισμικό κόσμο.
- Τέλος, οι μαθητές και οι εκπαιδευτικοί δεν αντιλαμβάνονται με τον ίδιο τρόπο τα ίδια ΜΜΕ. Στόχος του γραμματισμού στα ΜΜΕ δεν είναι να εντοπίσει μια «σωστή» ερμηνεία που βρίσκεται στο κεφάλι του εκπαιδευτικού, αλλά κυρίως να βοηθήσει τους μαθητές να περιεργαστούν τον κατασκευασμένο χαρακτήρα ενός μηνύματος των ΜΜΕ και στη συνέχεια να τεκμηριώσουν την ερμηνεία τους με στοιχεία.
4. Ποιοι τρόποι ζωής, αξίες και απόψεις εκπροσωπούνται ή παραλείπονται από αυτό το μήνυμα;
- Όλα τα ΜΜΕ μεταφέρουν διακριτικά μηνύματα σχετικά με το ποιος και τι είναι σημαντικό.
- Το κοινό πρέπει να είναι σε θέση να εντοπίζει εναλλακτικές πηγές ειδησεογραφικής ενημέρωσης και ψυχαγωγίας και να είναι σε θέση να αξιολογεί τις εναλλακτικές πηγές με βάση τις δικές του αξίες.
- Οι λιγότερο δημοφιλείς ή νέες ιδέες μπορεί βρίσκουν με δυσκολία τον δρόμο της δημοσιότητας, ιδίως αν αμφισβητούν μακροχρόνιες παραδοχές ή κοινά αποδεκτές πεποιθήσεις,
5. Γιατί αποστέλλεται το μήνυμα;
- Η διερεύνηση του τρόπου με τον οποίο το περιεχόμενο των μέσων μαζικής ενημέρωσης, είτε πρόκειται για τηλεοπτικές εκπομπές, είτε για περιοδικά, είτε για ιστοτόπους στο Διαδίκτυο, καθιστά τους θεατές και τους αναγνώστες όλων των ηλικιών δεκτικά κοινά-στόχους για τους διαφημιστές, δημιουργεί μερικές από τις πιο διαφωτιστικές στιγμές στο μάθημα του γραμματισμού στα μέσα μαζικής ενημέρωσης.
- Η εξέταση του σκοπού ενός μηνύματος αποκαλύπτει επίσης θέματα ιδιοκτησίας και τη δομή και την επιρροή των θεσμών των ΜΜΕ στην κοινωνία.